Textile printing

چاپ منسوجات، فرآیندی است که رنگ یا رنگدانه های صنعتی با روش های مختلف، روی منسوج منتقل می شوند به طوریکه رنگ، فقط در طرح یا طرحهای مشخص قرار بگیرد و از اصطکاک و ثبات قابل قبولی نیز برخوردار باشد.

تفاوت رنگرزی با چاپ پارچه

تفاوت اصلی رنگرزی با چاپ منسوجات این است که در رنگرزی، پارچه به طور کامل و یکنواخت، رنگ می شود؛

ولی اگر رنگرزی به صورت موضعی و طبق الگوی مشخصی انجام شود، عمل چاپ کردن انجام شده است.

نکته دوم در نحوه قرار گرفتن رنگ روی پارچه است. در رنگرزی، رنگ یا رنگدانه وارد منسوج شده و با الیاف پیوند برقرار می کنند؛ ولی در فرآیند چاپ، رنگدانه ها توسط مواد کمکی مناسب، به الیاف پارچه چسبانده می شوند. در هر دو حالت، چه رنگرزی و چه چاپ، باید عملیات به نحوی انجام گردد که استانداردهای لازم برای ثبات شستشویی و مالشی را دارا باشند. ذکر این نکته حائز اهمیت است که به دلیل عدم امکان نفوذ خمیر چاپ به طرف دیگر پارچه، معمولا فقط یک طرف منسوج چاپ شده دارای طرح و نقش می باشد؛ مگر اینکه پارچه ظریف باشد و یا از چاپ های دوبلکس استفاده گردد.

مواد مورد استفاده در خمیرچاپ

1. غلظت دهنده ها

همانطور که گفته شد، نقش چاپ شده روی پارچه باید مرزبندی مشخصی داشته باشد؛ بنابراین نیاز به موادی هست که بتواند سیالیت محلول رنگرزی یا تعلیق رنگینه را کاهش دهد. این مواد به غلظت دهنده ها معروف اند. غلظت دهنده ها از پخش شدن رنگینه به خارج از خطوط مرزی طرح جلوگیری می کنند. در تهیه خمیر چاپ، برای بالا بردن ویسکوزیته خمیر چاپ، از مواد غلظت دهنده استفاده می شود ولی ذکر این نکته ضروری است که بعد از اتمام چاپ و تثبیت رنگینه، این مواد تا حد امکان از روی پارچه شسته می شوند. برای انتخاب غلظت دهنده مناسب، توجه به نکات زیر اهمیت دارد:

الف) ثبات خمیر چاپ:

در بیشتر روش های چاپ، رنگینه توسط خمیر چاپ روی پارچه قرار می گیرد. در خمیر چاپ، علاوه بر رنگینه و غلظت دهنده، مواد کمکی دیگری استفاده می شود. به همین دلیل، سازگاری غلظت دهنده با بقیه مواد موجود در خمیر بسیار اهمیت دارد. این مسئله در ثبات چاپ روی منسوج اثرگذار است.

ب) مقاومت فیزیکی غلظت دهنده:

یکی از نکات مهم در چاپ پارچه، ثبات سایشی و اصطکاکی است. وظیفه غلظت دهنده – در مرحله خشک شدن پارچه بعد از اتمام عملیات چاپ- نگه داشتن رنگینه ها در کنار هم است؛ به طوریکه در اثر نیروهای مکانیکی و خم و راست شدن، لایه مواد چاپ شده روی پارچه، حالت خرد شدن و شکنندگی نداشته باشند و همچنان نرم و انعطاف پذیر باقی بمانند. اضافه کردن مواد نرم­کننده و خشک نکردن کامل پارچه بعد از چاپ به انعطاف­پذیری غلظت­دهنده کمک می­کند.

ج) اثر مقدار غلظت دهنده مصرفی بر جذب رنگینه:

در انجام عملیات چاپ، ابتدا تلاش می شود که مواد چاپ – شامل غلظت دهنده، رنگینه و سایر مواد کمکی- روی پارچه و در مرزبندی های مشخص روی پارچه قرار گیرد؛ سپس در مراحل بعدی، تثبیت رنگینه روی منسوج اتفاق بیفتد. به بیان دیگر، در مرحله اول، رنگینه توسط الیاف پارچه جذب نمی شود و فقط روی سطح پارچه می چسبد. جذب رنگینه در مرحله تثبیت انجام می شود. هرچقدر مقدار غلظت دهنده کمتر باشد جذب، راحتتر انجام می شود؛ زیرا لایه ظریفی که غلظت دهنده روی پارچه ایجاد می کند، از نفوذ راحت رنگینه به داخل الیاف پارچه تا حدی جلوگیری می نماید. بنابراین اولویت استفاده با غلظت دهنده ای است که با مقدار کم بتواند ویسکوزیته کافی در خمیر چاپ را فراهم کند. درمورد رنگدانه­ها، علاوه­بر غلظت­دهنده، نوع بیندر هم بر رنگ نهایی اثر دارد.

د) آماده سازی آسان غلظت دهنده و زدودن راحت آن از روی پارچه: انواع مختلفی از غلظت دهنده ها وجود دارند که بسته به اندازه و ذرات آنها دارای رنگ های متفاوتی هستند. منشأ برخی طبیعی و بعضی دیگر غیر طبیعی است. غلظت دهنده های مختلف از لحاظ سهولت آماده سازی و  شستشوی آنها در مرحله بعد از تثبیت با یکدیگر تفاوت دارند. به عنوان مثال، گرچه نشاسته­های طبیعی، ارزان­قیمت هستند، ولی جهت آماده سازی آنها به مدت زمان طولانی و وسایل مخصوص مانند دیگ­های دوجداره احتیاج است؛ به علاوه شستشوی بعد از تثبیت و زدودن آنها از پارچه مشکل است.

2. رنگ

الف) رنگینه

از تمام رنگینه هایی که در رنگرزی به کار گرفته می شوند نمی توان در خمیر چاپ استفاده کرد؛ زیرا رنگینه های مورد استفاده در چاپ باید دارای خواص ویژه ای باشند. در ادامه برخی از این ویژگی ها ذکر می شود:

1. حلالیت بالا برای رنگینه های محلول در آب؛ میزان آب مورد نیاز در چاپ بسیار کمتر از رنگرزی است چون در چاپ از خمیر استفاده می شود و در رنگرزی از محلول! به همین دلیل رنگینه باید حداقل آب ممکن را برای حلالیت نیاز داشته باشد تا مرحله تثبیت راحتتر و کوتاهتر باشد.
2. قابلیت تعلیق یکنواخت برای رنگینه های نامحلول در آب؛ اگر از رنگینه های نامحلول در آب استفاده شود، نیاز است تا رنگینه بتواند تعلیق یکنواخت و پایداری داشته باشد. به همین دلیل این رنگینه هار ا به صورت محلول غلیظ یا خمیر عرضه می کنند. در غیر اینصورت، مشکلاتی از قبیل لکه شدن سطح چاپ انجام شده، گلوله ای شدن رنگینه در خمیر چاپ و پخش شدن غبار رنگ در محیط کار به وجود می آید.
3. استفاده از رنگینه هایی با ثبات شستشویی بالا؛ از نکات مهم در کیفیت چاپ منسوج، ثبات شستشویی و اصطکاکی آن است. استفاده از رنگینه های نامرغوب باعث از بین رفتن قسمت های چاپ شده و لکه شدن زمینه پارچه می شود.
4. استفاده از رنگینه های مناسب با الیاف مختلف برای چاپ پارچه های الیاف مخلوط؛ اگر رنگینه های انتخابی متناسب با الیاف مخلوط نباشد و یا مواد کمکی به کاررفته، شرایط مناسب را نداشته باشند، رنگ دلخواه برای چاپ به وجود نمی آید و غالبا روشن تر از حد انتظار می شود.

ب) رنگدانه (پیگمنت)

پیگمنت ها ذرات رنگی نامحلول در آبی هستند که توسط بیندر روی سطح پارچه چسبیده می شوند و نفوذی به داخل الیاف ندارند. به بیان دیگر، برخلاف رنگینه ها -که در مرحله تثبیت، جذب الیاف می شوند- جذب الیاف منسوج نمی گردند. بیندر در گرما با نفوذ کمی که به داخل الیاف پارچه دارد پیگمنت را بین خود و پارچه نگه می دارد. این یکی از دلایل اصلی برای استفاده زیاد از پیگمنت برای چاپ منسوجات است.

نکات:

1. رنگدانه ها دارای ثبات نوری خیلی خوبی هستند.
2. پیگمنت ها قدرت پوشانندگی بالایی دارند، به همین جهت برای چاپ رنگ های روشن مناسب هستند؛ این درحالی است که با دیگر مواد رنگزا چنین امکانی وجود ندارد.
3. به دلیل مقدار نفوذ کم رنگدانه ها به داخل الیاف، این مواد ثبات مالشی کمتری نسبت به چاپ با رنگینه دارند. ثبات مالشی رنگدانه ها بستگی به نوع بیندر و قدرت آن در نگه داشتن رنگینه روی منسوج دارد.
4. معمولاً پارچه های چاپ شده با استفاده از رنگدانه ها، شسته نمی شوند؛ زیرا به دلیل عدم نفوذ رنگدانه در الیاف، مقاومت این نوع از چاپ در مقابل شسته شدن کم است.
5. انتخاب غلظت دهنده و بیندر، حساسیت بالاتری نسبت به چاپ با رنگینه دارد زیرا سختی و نرمی زیردست پارچه بعد از خشک شدن چاپ، به این بستگی دارد که میزان غلظت دهنده باقی مانده روی پارچه چقدر باشد؛ به بیان دیگر باید به ازای مقدار کم غلظت دهنده، نتیجه مطلوب گرفته شود. از طرفی هرچقدر قدرت بیندر بیشتر باشد، زیردست قسمت های چاپ خورده نیز سخت تر می شود. به همین دلیل از بیندرهای تعلیق شونده به همراه کاتالیست مناسب استفاده می شود. ضمناً مقدار بیندر مورد استفاده با مقدار رنگینه مصرفی ارتباط مستقیم دارد.

3. مواد کمکی اصلی و فرعی

مواد کمکی موجود در خمیر چاپ به دو گروه اصلی و فرعی تقسیم می شود. جذب و تثبیت رنگینه روی منسوج با مواد کمکی اصلی انجام می شود؛ به همین دلیل وجود این مواد در خمیر چاپ ضروری است. اما مواد کمکی فرعی برای بهتر انجام شدن عملیات چاپ، به خمیر چاپ اضافه می شوند. ازجمله مواد کمکی فرعی می­توان به گروه­هایی نظیر مواد هیدروتروپ، مواد ضدکف، مواد ضداحیا مانند لودیگول، مواد تنظیم کننده PH و روغن های چاپ که به انتقال راحتتر خمیر چاپ از روی شابلون به پارچه کمک می کنند اشاره کرد.

مواد هیدروتروپ، موادی هستند که به بالا رفتن حلالیت رنگینه و همچنین جذب رطوبت خمیر چاپ در هنگام تثبیت کمک می کند.  گلیسیرین و اوره نمونه هایی از مواد جاذب رطوبت هستند. به علاوه می تواند به عنوان دیسپرس کننده برای رنگینه های نامحلول در آب نیز استفاده شود. بعضی از الکل ها و مشتقات آنها از جمله مواد دیسپرس کننده و بالابر حلالیت رنگینه هستند.

از آنجاییکه در چاپ، مرزبندی رنگ روی طرح از اهمیت زیادی برخوردار است، مواد ضد کف کمک می کنند که در خمیرهای چاپ که تمایل به تولید کف دارند، ظرافت خطوط مرزی حفظ شود.

گردآوری و تنظیم: فائزه مولا

مطالب بیشتر

• غلظت دهنده ها

• چاپ چیست؟